TẠP CHÍ VIỆT NAM

Một chiếc ghế Ikea được hai cánh tay robot phối hợp nhịp nhàng lắp ráp từng chi tiết. Một cánh tay chuyên đưa các thanh ngang để cánh tay thứ hai đóng mộng vào các lỗ đã được khoan sẵn ở hai đầu, sau đó đặt những thanh nối này vào một bên thành ghế được đặt trên mặt đất. Sau khi đã lắp hết những thanh nối ngang vào thành ghế thứ nhất, cả hai cánh tay cùng nâng thành ghế thứ hai và đóng lên trên. Toàn bộ quá trình lắp ráp mất hơn 8 phút ! Đây là kết quả của công ty khởi nghiệp Eureka Robotics, có trụ sở tại Singapore, nhưng do phó giáo sư Phạm Quang Cường, trường Kỹ sư Cơ khí và Hàng không vũ trụ, đại học Công nghệ Nanyang (Nanyang Technological University, NTU), thành lập cùng nhóm kỹ sư người Việt. Điểm nổi bật trong hệ thống robot sử dụng trí thông minh nhân tạo của Eureka Robotics, đó là thay vì lặp đi lặp lại một hành động được lập trình trước, robot của nhóm tự xoay sở như con người, cân nhắc các bước làm trước làm sau, tính toán khoảng cách giữa các linh kiện cần được lắp ráp. Trước khi tham gia giảng dạy và nghiên cứu tại Đại học Công nghệ Nanyang Singapore, phó giáo sư Phạm Quang Cường, từng là cựu du học sinh tại Pháp, theo học tại hai ngôi trường nổi tiếng ở Paris (trường Sư phạm phố Ulm (Ecole normale supérieure, rue d'Ulm) và Đại học Pierre et Marie Curie - Paris 6) và từng nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Tokyo (Nhật Bản). RFI tiếng Việt đặt câu hỏi với phó giáo sư Phạm Quang Cường về quá trình hình thành và triển vọng của start-up Eureka Robotics. RFI : Eureka Robotics là một start-up có trụ sở ở Singapore, nhưng nhà đồng sáng lập và một số thành viên là kỹ sư người Việt, xin anh giới thiệu về quá trình hình thành công ty và tại sao lại chọn Singapore ? PGS Phạm Quang Cường : Quá trình hình thành là như sau. Trước hết, Eureka Robotics là một công ty spin-off của trường đại học NTU (Nanyang Technological University) Singapore, nghĩa là công ty được sáng lập dựa trên thành tựu nghiên cứu được phát triển của trường đại học và có sự ủng hộ của trường. Năm 2013, sau khi kết thúc chương trình sau tiến sĩ tại trường đại học Tokyo, tôi nhận chức tại trường NTU và thành lập nhóm nghiên cứu về robot công nghiệp. Từ năm 2013 đến 2018, nhóm nghiên cứu của tôi đã phát triển được nhiều công trình nghiên cứu về trí tuệ nhân tạo robotic, điều khiển... Năm 2018, sau thành công của nhóm tại Airbus Shopfloor Challenge và dựa trên nhiều yêu cầu từ các công ty sản xuất, chúng tôi quyết định thành lập Eureka Robotics để đưa những công trình nghiên cứu của chúng tôi vào ứng dụng trong công nghiệp. Eureka Robotics được thành lập vào tháng 05/2018. Công ty hoạt động một cách độc lập. Tất nhiên NTU có sở hữu một số cổ phần ở trong công ty, nhưng về điều hành, công ty hoàn toàn độc lập. Công nghệ mà Eureka Robotics cung cấp cho khách hàng có những ưu việt gì so với một số nhà cạnh tranh của công ty ? Phần lớn các robot đang được sử dụng hiện tại trong công nghiệp, chúng hoạt động một cách lặp đi lặp lại. Tức là các cử động của con robot được lập trình trước, khi bước vào sản xuất, con robot lặp lại y chang các cử động đó. Công nghệ của chúng tôi khác hẳn. Chúng tôi làm các con robot thông minh hơn dựa trên thị giác máy tính và trí tuệ nhân tạo. Những con robot của chúng tôi có thể cảm nhận được sự thay đổi trong môi trường, ví dụ vị trí của các bộ phận cần lắp ráp hay là các chướng ngại vật... Sau đó, robot có thể tự tính toán lại các cử động của mình để đáp ứng những sự thay đổi trong môi trường. Ví dụ như năm ngoái (2018), nhóm nghiên cứu của chúng tôi đã công bố công trình nghiên cứu mà trong đó hai cánh tay robot tự động lắp ghép được một cái ghế. Công trình này đã được các tờ báo lớn trên thế giới đăng lại, như trên New York Times, The Guardian, The Economist... Trong công trình này, ta có thể đặt các bộ phận của chiếc ghế ở một ví trí bất kỳ, nhưng con robot có thể tự đáp ứng được với các sự thay đổi đó và lắp ráp thành công. Những nhu cầu thiết yếu của các công ty sản xuất hiện nay là có một quá trình sản xuất linh động mà các công ty robot công nghiệp truyền thống không thể đáp ứng được điều đó, trong khi công ty của chúng tôi có thể sản xuất được các con robot có thể đáp ứng được. Chúng tôi sử dụng trí tuệ nhân tạo chủ yếu ở trong mảng định dạng và định hướng các vật thể trong môi trường của con robot hiện nay sử dụng trí tuệ nhân tạo dựa trên các neural networks (mạng neuron), deep neural networks (mạng neuron nhân tạo) để có thể làm được những việc như vậy. Nghĩa là khi có một bộ phận đặt trong môi trường, con robot có thể nhận ra được đó là bộ phận gì và vị trí chính xác của nó như thế nào và sau đó con robot có thể tính được các chuyển động để có thể thao tác bộ phận ấy. Hiện nay Eureka Robotics hoạt động nhờ vào các nguồn kinh phí nào ?Công nghệ của Eureka Robotics đã được áp dụng trên diện rộng chưa ? Nguồn kinh phí chính của công ty là tiền do khách hàng trả, tức là chúng tôi, khi phát triển một hệ thống robot, sẽ yêu cầu khách hàng trả tiền trước, thì chúng tôi mới phát triển. Hiện tại công nghệ robot thông minh như này vẫn chưa được ứng dụng nhiều trong công nghiệp. Có thể nói Eureka Robotics là một trong những công ty robot đầu tiên ứng dụng công nghệ tiên tiến này. Các khách hàng hiện tại của chúng tôi đều là những công ty rất lớn trên thế giới. Khách hàng đầu tiên là một công ty sản xuất lens (ống kính) cho laser của Hoa Kỳ. Khách hàng thứ hai là một công ty bảo dưỡng máy bay lớn nhất của Singapore và của Đông Nam Á. Khách hàng thứ ba mà chúng tôi đang thương lượng là một trong ba công ty sản xuất mô tơ máy bay lớn trên thế giới. Nói chung là để ứng dụng những công nghệ rất tiên tiến này, khách hàng cũng phải là những công ty rất thiên về công nghệ và sử dụng công nghệ chính xác vì đến hiện tại, chỉ có những công ty đó mới có thể đầu tư được vào những công nghệ tiên tiến như công nghệ của Eureka Robotics. Eureka Robotics muốn trở thành một trong những công ty đầu tiên được sáng lập và điều hành bởi người Việt Nam và đứng đầu trên thế giới trong một lĩnh vực deep tech. Vừa rồi anh có nói là nhóm nghiên cứu của anh có nhiều người Việt. Anh có thể nói qua một chút về các thành viên là người Việt ở trong nhóm ? Hiện tại có hai thành phần là nhóm nghiên cứu và công ty. Khi chúng tôi thành lập công ty, tôi chuyển một số các sinh viên, cựu sinh viên mà đã tốt nghiệp ở trong nhóm nghiên cứu sang làm những kỹ sư đầu tiên của công ty. Kỹ sư đầu tiên của công ty tên là Bùi Xuân Hiển. Hiển là một sinh viên rất xuất sắc, ngày trước đã đoạt huy chương đồng tại Giải Quốc tế về Vật lý (International Physics Olympiad). Sau đó, Hiển là sinh viên đại học và đã tham gia nghiên cứu trong nhóm của tôi. Khi công ty thành lập, Hiển là kỹ sư đầu tiên của công ty. Kỹ sư thứ hai của công ty là Phạm Tiến Hùng. Hùng cũng rất xuất sắc. Ngày trước, Hùng đã đạt giải tại các cuộc thi về Vật lý quốc tế. Hùng đang kết thúc chương trình đào tạo tiến sĩ về robotic cũng tại trường NTU và cũng trong nhóm nghiên cứu của tôi. Khi Hùng tốt nghiệp tiến sĩ, Hùng cũng chuyển sang công ty làm kỹ sư thứ hai. Đấy là về mảng kỹ sư. Còn về mảng phát triển về business, chúng tôi mới có một thành viên mới là Nguyễn Bích Vân. Vân vừa tốt nghiệp MBA từ trường đại học MIT của Hoa Kỳ. Vân vừa tốt nghiệp xong và khi quay trở lại sẽ giúp chúng tôi về bên mảng phát triển business. Theo anh, liệu Việt Nam có là môi trường thuận lợi để phát triển công nghệ sử dụng trí thông minh nhân tạo như đang được áp dụng ở Eureka Robotics ? Thực ra, tôi cũng không am hiểu rõ lắm về môi trường ở Việt Nam, nên cũng khó có thể có ý kiến, nhưng tôi có hai ý kiến sau. Thứ nhất, một trong những điều rất cần thiết khi phát triển các công ty về deep tech, tức là về công nghệ sâu, là phải có nhiều kỹ sư giỏi về trí tuệ nhân tạo, về robotic, lập trình... Theo tôi hiểu thì các trường đại học Việt Nam hiện tại vẫn chưa đào tạo được một đội ngũ thực sự lớn về những kỹ sư giỏi như vậy. Điều thứ hai là để thành công trong các lĩnh vực deep tech (công nghệ sâu), chúng ta cần những nhóm nghiên cứu đẳng cấp thế giới. Hiện tại, các trường đại học ở Việt Nam vẫn chưa có thật nhiều nhóm nghiên cứu đẳng cấp như vậy. Hiện tại, Eureka Robotics chủ yếu hoạt động ở Singapore. Vậy Eureka Robotics có dự án mở rộng sang Việt Nam hoặc hợp tác với các trường đại học ở Việt Nam hay không ? Cá nhân tôi, với tư cách là một phó giáo sư tại trường NTU, tôi luôn hướng về công tác hàn lâm với Việt Nam, ví dụ nhận sinh viên đã tốt nghiệp ở Việt Nam sang làm tiến sĩ. Thực ra, trong nhóm nghiên cứu của tôi có đến ba sinh viên tốt nghiệp ở Việt Nam và sang làm nghiên cứu tiến sĩ. Tôi cũng tham gia về Việt Nam giảng seminar, như tại trường đại học Bách khoa thành phố Hồ Chí Minh, trường đại học Bách khoa Hà Nội hoặc trường đại học Khoa học Tự nhiên ở Hà Nội. Về hợp tác sâu thì vấn đề chính là ngân sách. Trong quá khứ, tôi đã hợp tác với các anh giảng viên trường đại học Bách khoa thành phố Hồ Chí Minh để nộp đề tài khoa học, nhưng bị từ chối một cách không thuyết phục. Nếu chúng tôi có các ngân sách để hợp tác thì tôi sẵn sàng về Việt Nam để hợp tác. Về công ty, tất nhiên chúng tôi muốn mở rộng tại Việt Nam. Nhưng hiện tại, thị trường Việt Nam khá ít tự động hóa so với các nước láng giềng như Singapore hoặc Thái Lan. Nhưng về công nghệ robot, những tiên tiến của chúng tôi có ít cơ hội được sử dụng ở Việt Nam so với các nước, các thị trường như Singapore và Thái Lan. Nhưng tôi tin trong tương lai gần, Eureka Robotics sẽ có cơ hội mở rộng tại Việt Nam. RFI tiếng Việt xin chân thành cảm ơn phó giáo sư Phạm Quang Cường, trường NTU, giám đốc, kiêm đồng sáng lập Eureka Robotics. *** Trước khi tham gia giảng dạy và nghiên cứu tại Đại học Công nghệ Nanyang Singapore, phó giáo sư Phạm Quang Cường là cựu du học sinh tại Pháp, theo học tại hai ngôi trường nổi tiếng ở Paris (trường Sư phạm phố Ulm (Ecole normale supérieure) và đại học Pierre et Marie Curie - Paris 6) và từng nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Tokyo (Nhật Bản).

Hiệp định Thương mại Tự do Liên Hiệp Châu Âu-Việt Nam (EVFTA), được ký ngày 30/06/2019 tại Hà Nội, sẽ giúp kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Liên Hiệp Châu Âu tăng thêm khoảng 20% vào năm 2020, 42,7% vào năm 2025 và 44,37% vào năm 2030 so với không có Hiệp định. Phía Liên Hiệp Châu Âu, trong thông cáo báo chí chung ngày 30/06/2019, nhấn mạnh đây là « những hiệp định thương mại tự do tham vọng nhất của EU với một nền kinh tế mới nổi cho tới nay ». Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc đánh giá hai Hiệp định EVFTA và EVIPA « mở ra chân trời mới hợp tác rộng lớn, toàn diện và phát triển mạnh mẽ hơn của Việt Nam và EU ». Theo bộ Công Thương Việt Nam, hiệp định EVFTA là cú hích rất lớn cho xuất khẩu của Việt Nam thâm nhập vào thị trường hơn 500 triệu dân có thu nhập cao và giúp Việt Nam đa dạng hóa mặt hàng xuất khẩu, đặc biệt là các mặt hàng nông, thủy sản và một số sản phẩm khác mà Việt Nam chiếm ưu thế. Pháp là một thị trường lớn, tiềm năng cho hàng nông phẩm Việt Nam. Chinh phục thị trường Pháp là mục tiêu của khoảng 10 doanh nghiệp Việt Nam, chủ yếu chuyên về hoa quả khô, hoa quả tươi, rau tươi, đồ uống, thực phẩm đóng hộp, trà, cà phê, hạt điều… khi tham gia « Tuần hàng Việt Nam » tại chợ đầu mối Rungis, lớn nhất nước Pháp, nằm ở ngoại ô Paris, từ 24-26/06/2019, tiếp theo là tại chợ Thanh Bình, ở Ivry-sur-Seine, trong hai ngày 29-30/06. Các doanh nghiệp Việt Nam cũng làm việc với chuỗi siêu thị Leader Price của Pháp ngày 27/06 để đưa sản phẩm Việt vào hệ thống phân phối của thương hiệu này. Tìm chỗ đứng trong thị trường đầy cạnh tranh Một khu gian hàng được dựng lên ngay lối vào của chợ Thanh Bình ở Ivry-sur-Seine để năm công ty đến từ Việt Nam, gồm GVA, Hamona, Orgen, Nhật Minh Foods, Cát Hải trực tiếp giới thiệu sản phẩm tới người tiêu dùng tại Pháp. Dưới nhiệt độ lên đến 36°C, đúng đợt nắng nóng nhất tại Pháp, những nữ đại diện công ty vẫn duyên dáng trong tà áo dài, niềm nở mời những vị khách đầu tiên nếm sản phẩm của họ. Trả lời RFI tiếng Việt, chị Hán Thị Minh Tâm, trợ lý giám đốc công ty cổ phần GVA, chuyên hoạt động trong lĩnh vực xuất-nhập khẩu, phân phối các mặt hàng nông sản và giống cây trồng tại Việt Nam, cho biết mục đích của chuyến đi sang Paris là để giới thiệu các mặt hàng nông sản, hoa quả tươi của Việt Nam tại chợ đầu mối Rungis và tại các hệ thống siêu thị Leader Price và Thanh Bình Jeune. « Trước tiên để vào được Pháp, mình cũng phải có những tiêu chuẩn để đáp ứng được thị trường khó tính như Liên Hiệp Châu Âu. Về tiêu chuẩn này, công ty khẳng định là một số mặt hàng hoa quả mang sang giới thiệu tại Pháp là đã đạt tiêu chuẩn để xuất khẩu vào Liên Hiệp Châu Âu. Riêng đối với thị trường Pháp, đây cũng là một trong những thị trường rất là tiềm năng nhưng cũng rất là nhiều thách thức. Vì vậy, công ty nhận thấy cũng có một phần nào có cơ hội để vào được thị trường Pháp ». Đối với công ty Nhật Minh Foods, chuyên về đồ khô, thách thức lại nằm ở điểm khác. Nếu như công ty thành công tại thị trường Đức, thì tại Pháp, những mặt hàng khô bún, miến, măng, phở… đã có rất nhiều nhà cung cấp khác nhau, trong đó nhiều thương hiệu đã trở nên quen thuộc với người tiêu dùng. Chị Nguyễn Thị Toan, tổng giám đốc Nhật Minh Foods, hiểu rõ thách thức trên nhưng cho biết vẫn tự tin kết hợp với Thanh Bình Jeune để quảng bá cho những mặt hàng được đích thân chị khảo sát và kiểm tra chất lượng trước khi mua vào và đưa vào nhiều chuỗi siêu thị ở Việt Nam hoặc xuất ra nước ngoài : « Tôi vừa rồi có trao đổi với nhân viên kinh doanh của Thanh Bình Jeune. Sản phẩm của công ty Nhật Minh như đứa con sinh sau đẻ muộn nên cần có những chiến lược làm sao thu hút được người tiêu dùng, chẳng hạn như sản phẩm miến, với bốn cửa hàng của Thanh Bình Jeune, tôi sẽ làm chương trình ăn thử bằng cách nấu bún miến măng. Trong món ăn đó, đã có hai sản phẩm của công ty Nhật Minh, để cho người tiêu dùng biết được chất lượng sản phẩm như thế nào. Đồng thời, tôi rất tự tin về sản phẩm của công ty vừa về giá, vừa về chất lượng thì tôi mới có thể xâm nhập được thị trường Pháp ». Mang « chất lượng » và « khác lạ » chinh phục thị trường mới Chị Minh Tâm, công ty cổ phần GVA, tỏ ra lạc quan về cơ hội sản phẩm hoa quả tươi, đặc biệt là nhãn và vải đã đạt tiêu chuẩn xuất khẩu sang Úc và Mỹ, có thể vào được thị trường Rungis. « Sau buổi làm việc đầu tiên tại chợ đầu mối Rungis, công ty GVA nhận được rất nhiều phản hồi tích cực từ một số nhà phân phối, trong đó có công ty Capexo, một công ty phân phối rất lớn cho các lồng hàng tại chợ đầu mối Rungis. Công ty nói rằng hoa quả nhiệt đới của Việt Nam có hương vị rất đậm đà, rất thơm và ngon, cảm giác tươi ngon. Và họ rất quan tâm đến quả nhãn của Việt Nam vì họ nói rằng công ty Capexo phân phối rất nhiều mặt hàng của các nước nhiệt đới nhưng chưa có nhãn. Họ nhận thấy mặt hàng này khá là có tiềm năng để vào được chợ đầu mối Rungis ». Giá bán hợp lý cũng là một yếu tố khiến chị Minh Tâm cho rằng quả nhãn và vải có thể vào được chợ đầu mối Rungis hoặc các hệ thống siêu thị đối tác tiềm năng, như Thanh Bình Jeune và Leader Price : « Sau buổi làm việc với Leader Price, công ty nhận được phản hồi từ phía giám đốc của Leader Price về mặt hàng vải tươi. Họ quan tâm đến mặt hàng vải tươi để sử dụng cho chế biến món cocktail. Hai bên đã trao đổi và nhận được những lời tư vấn làm sao để xuất khẩu vải sang Pháp, xuất khẩu với mục đích để làm gì và bảo quản như thế nào, thì ông cũng đã tư vấn cho công ty rất nhiều điều ». Nếm xong quả vải, trái nhãn của công GVA, khách hàng có thể thưởng thức nước dừa nguyên trái của của công ty Hamona (Hài hòa với thiên nhiên), nằm gọn trên lòng bàn tay và được lọc hết xơ, chỉ cần cắm ống hút vào là thưởng thức. Anh Nguyễn Hoàng Long, tổng giám đốc Hamona, cho RFI tiếng Việt biết là sản phẩm của công ty đã được xuất sang nhiều nước (Canada, Hoa Kỳ, Liban, Singapore), nhưng đây là lần đầu tiên sản phẩm được giới thiệu tại đất Pháp : « Dừa Hamona đặc biệt ở chỗ không dùng chất bảo quản, không dùng chất hóa học để giữ mà hoàn toàn dùng nhiệt độ. Ví dụ nước dừa đông lạnh đóng túi là một sản phẩm đã rời ra khỏi quả dừa. Nó đã bị xử lý thanh trùng. Còn sản phẩm dừa Hamona hoàn toàn là tự nhiên và chưa thanh trùng gì cả, chưa bị rời ra khỏi quả dừa cho nên nó vẫn giữ được những đặc tính mà trời ban cho nó và những đặc tính đó rất tốt cho sức khỏe. So với các sản phẩm dừa của Thái Lan hay nguyên trái bề ngoài hình kim cương tẩy trắng, thì dừa Hamona rất tiện lợi, vì quả dừa kia là phải đập và nó rất lớn, không cầm đi xài được ». Ngoài ra, anh Hoàng Long còn nhấn mạnh đến tiêu chí « bền vững » trong sản phẩm dừa của Hamona : « Công ty và nhà máy tập trung làm tại Tiền Giang và Bến Tre, ký hợp đồng bao tiêu với từng nhà vườn một và kiểm soát chất lượng của từng nhà vườn. Giá trị cốt lõi của công ty Hamona là tạo ra những tác động xã hội tích cực, trong đó là đảm bảo cho cuộc sống và thu nhập của người nông dân. Bởi vì khi người nông dân bán dừa theo thương lái thì giá cả rất bấp bênh. Công ty Hamona luôn tạo điều kiện để thu nhập của người nông dân, thứ nhất là được ổn định, họ được bao tiêu một cách lâu dài và thứ ba là thu nhập của họ cao hơn 20% so với cách bán hàng thông thường cho các thương lái ». Nhấn mạnh đến công nghệ sấy tiên tiến đối với hoa quả khô (xoài, thanh long, vải…), cùng với các dòng sản phẩm mới và sạch (như bột nêm tự nhiên làm từ rau củ), anh Đặng Trần Việt, tổng giám đốc công ty Orgen chuyên về nông nghiệp hữu cơ, hy vọng có thể chinh phục được thị trường Pháp : « Thực ra hoa quả khô không phải là mới nhưng sản phẩm của bên mình là sấy lạnh, tức là sấy ở nhiệt độ thấp, chỉ là hút ẩm thôi, chứ công ty không đẩy nhiệt cao, gây sốc, vật liệu có thể sẽ bị mất đi hương vị, dưỡng chất ở trong đó và giữ nguyên hầu như là mầu sắc và mùi vị. Ngoài ra, về mặt đa dạng của sản phẩm, mình cũng tiếp xúc với một số nhà buôn về sản phẩm khô, họ cũng đánh giá cao về những sản phẩm này về sự khác biệt, đặc biệt là về quả vải hiện chưa có, hoặc quả thanh long thì có rất ít. Vì thực ra, những sản phẩm sấy hiện giờ ở trên thị trường Pháp, mình thấy vẫn chủ yếu là sấy có đường. Còn sản phẩm của bên mình khác, đó là những sản phẩm sấy dẻo, thì chưa có nhiều lắm ». Cuối cùng, dừng chân ở quầy giới thiệu nước mắm Cát Hải (trước là nước mắm Vạn Vân) của công ty Cổ phần Chế biến Dịch vụ Thủy sản Cát Hải (Hải Phòng), khách hàng có thể thử nước mắm ăn chung với giò và một ít cơm trắng. Chị Trịnh Thanh Huệ, trưởng chi nhánh Cát Hải tại Hà Nội, giới thiệu với RFI tiếng Việt : « Sản phẩm nước mắm Cát Hải là thương hiệu có từ hơn 100 năm rồi, được chế biến từ cá biển với quy trình để lên men tự nhiên : cá với muối chín tự nhiên dưới ánh nắng mặt trời và khuấy đảo trong vòng một năm để ra sản phẩm. Loại nước mắm mà độ đạm cao nhất hiện tại của Cát Hải đang là 50 đạm (để được gọi là nước mắm, nước mắm phải có 12 đạm trở lên). Và độ đạm hoàn toàn tự nhiên, được kiểm nghiệm chất lượng HACCP và ISO, không sử dụng bất cứ chất xúc tác nào để lên men, được bảo quản 100% bằng muối. Chính vì vậy, loại nước mắm này có nhược điểm là sẽ mặn hơn, nhưng nhược điểm này lại chính là ưu điểm bởi vì mình không dùng hóa chất gì cả, giữ bảo quản bằng muối. Khi ăn, chỉ cần pha thêm một chút là được ». Tương tự như những mặt hàng khác, thị trường Pháp đã có nhiều loại nước mắm khác nhau. Nếu xuất được sang Pháp, nước mắm Cát Hải sẽ có giá bán sẽ cao hơn nước mắm đang được bày bán trên thị trường. Đây là điểm mà chị Thanh Huệ lo lắng : « Chắc là mình phải chọn lựa khách hàng thôi, nhắm vào những khách hàng có kiến thức về sản phẩm và hy vọng tìm được những nhà phân phối đối tác như Thanh Bình ở bên này (Pháp), thì mọi người sẽ truyền thông để người tiêu dùng lựa chọn và phân cấp sản phẩm. Mình nhấn mạnh đến chất lượng, phân cấp khách hàng. Những khách hàng nào chấp nhận được giá đắt để tìm đến sản phẩm tốt thì mình phục vụ được dòng khách hàng đấy ». Khâu vận chuyển là khó khăn chung đối với đa số các công ty xuất khẩu Việt Nam. Năm doanh nghiệp giới thiệu sản phẩm trong « Tuần lễ hàng Việt Nam » đều mong muốn tìm được các đối tác là đầu mối, là nhà phân phối để có thể xuất trọn một container. Nếu thuyết phục được họ về chất lượng sản phẩm, các nhà xuất khẩu nông phẩm Việt Nam còn có được một lợi thế khác về thuế ngay khi hiệp định Thương mại Tự Do với Liên Hiệp Châu Âu có hiệu lực. Với mức thuế gần như bằng không, giá bán đến người tiêu dùng sẽ cạnh tranh hơn so với những sản phẩm cùng chủng loại được nhập từ các nước khác, không có thỏa thuận thương mại tự do với Liên Hiệp Châu Âu.

Ngày 30/06/2019, tại Hà Nội, Việt Nam và Liên Hiệp Châu Âu đã ký kết hiệp định thương mại tự do EVFTA và hiệp định bảo hộ đầu tư IPA. Sau khi ký kết, hiệp định EVFTA sẽ được đưa ra Nghị Viện Châu Âu để phê chuẩn ( có thể là vào cuối năm nay ), trước khi được Hội Đồng Châu Âu chính thức ký kết và bắt đầu có hiệu lực. Riêng hiệp định bảo hộ đầu tư thì phải được Quốc Hội từng nước thành viên Liên Hiệp Châu Âu phê chuẩn trước khi có hiệu lực. Đây là hiệp định thương mại tự do thứ hai mà Liên Hiệp Châu Âu ký với một nước Đông Nam Á, sau hiệp định ký với Singapore vào tháng 2 vừa qua. Bruxelles hiện đã mở đàm phán với thành viên khác của ASEAN như Thái Lan, Malaysia… Với hiệp định thương mại tự do EVFTA, xuất khẩu của châu Âu sang Việt Nam sẽ tăng 29% từ đây đến năm 2035 và nhập khẩu từ Việt Nam sẽ tăng 18%, theo các dự báo của Liên Hiệp Châu Âu, do hiệp định sẽ xóa bỏ đến 99% thuế quan cho các hàng hóa của hai bên. Ngay sau khi Hiệp định có hiệu lực, 65% hàng rào thuế với các sản phẩm xuất khẩu của Liên Hiệp Châu Âu sang Việt Nam và 71% đối với xuất khẩu của Việt Nam sang Liên Hiệp Châu Âu sẽ bị xóa bỏ. Nhưng quan trọng hơn hết, theo nhận định của chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, đó là hiệp định thương mại tự do với Liên Hiệp Châu Âu sẽ góp phần nâng cao trình độ của nền kinh tế Việt Nam, từ một nền kinh tế gia công thành một nền kinh tế dựa trên công nghệ cao. ( Trích phỏng vấn ) RFI: Thưa bà Phạm Chi Lan, trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, việc ký kết hiệp định EVFTA có tầm quan trọng như thế nào đối với Việt Nam?  Phạm Chi Lan: Liên Minh  Châu Âu là một trong những đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Việt Nam. Về kim ngạch xuất khẩu, Liên Minh Châu Âu là khu vực mà Việt Nam xuất khẩu đứng thứ hai thế giới, sau lượng xuất khẩu sang Hoa Kỳ là Liên Minh Châu Âu. Đối với Hoa Kỳ thì trong thời gian gần đây, nhất là với chiến tranh thương mại Mỹ-Trung và với sự cảnh báo liên tục của tổng thống Trump về tình trạng Việt Nam xuất siêu sang Hoa Kỳ, các doanh nghiệp Việt Nam, cũng như chính phủ Việt Nam cũng phải trở nên rất thận trọng trong việc tiếp tục thúc đẩy xuất khẩu sang Hoa Kỳ. Nhất là trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ-Trung, Việt Nam rất dễ bị nghi ngờ để cho Trung Quốc dùng xuất xứ của Việt Nam để xuất khẩu hàng Trung Quốc sang Hoa Kỳ. Vì vậy Việt Nam càng phải thận trọng gấp đôi trong hoạt động xuất khẩu sang Mỹ. Trong khi đó, tiềm năng xuất khẩu của Việt Nam càng ngày càng lớn thông qua việc thu hút đầu tư nước ngoài, cũng như sự lớn mạnh của bản thân các doanh nghiệp Việt Nam và sự cải thiện của một số ngành kinh tế của Việt Nam, cho nên nhu cầu xuất khẩu rất lớn. Cũng chính vì vậy mà từ vài năm nay, phía Việt Nam rất thiết tha mong muốn hiệp định EVFTA sớm được hoàn tất và đi vào thực hiện. Ngay từ đầu cuộc đàm phán, Việt Nam đã hình dung thấy những thách thức có thể có, nhưng cũng thấy những lợi ích và cơ hội cho cả hai bên là rất lớn, hơn hẳn các thách thức được đặt ra, để cả hai bên cố gắng cùng nhau hoàn tất sớm. RFI: Cụ thể thì những mặt hàng xuất nhập khẩu nào của Việt Nam sẽ được hưởng lợi từ hiệp định EVFTA ? Phạm Chi Lan: Riêng đối với Liên Hiệp Châu Âu, Liên Minh Châu Âu là khu vực có nhiều tiềm năng vô cùng cho xuất khẩu các nhóm hàng khác nhau, kể cả những sản phẩm mà Việt Nam vẫn thường xuất khẩu sang đó, như giày dép, may mặc, một số mặt hàng thủy sản, và các nhóm hàng tiêu dùng khác, cũng như nông sản: cà phê. Ngoài ra còn có những tiềm năng mới, mở rộng ra rất nhiều từ việc thu hút các nhà đầu nước ngoài làm, ví dụ như nhóm sản phẩm điện, điện thoại của Samsung, hay các sản phẩm Việt Nam đang được phát triển mạnh. Ví dụ như trong các nông sản thì cacao là cây mà Việt Nam trong những năm gần đây trồng được rất tốt và có tiềm năng xuất khẩu rất tốt. Trong khi ở châu Âu tôi thấy có một số quốc gia rất nổi tiếng về các sản phẩm từ cacao như chocolat. Cho nên, có nhiều thứ mà hai bên có thể mở rộng hơn và phía Việt Nam có thể xuất khẩu nhiều hơn. Mặt khác, về nhập khẩu, Việt Nam cũng đang có nhu cầu rất lớn qua việc tái cơ cấu nền kinh tế, hướng về phát triển các ngành công nghệ cao hơn, tiếp nhận các ngành công nghệ cao hơn, cũng như tiếp nhận các nhà đầu tư có chất lượng cao hơn, có thể chuyển giao các công nghệ cần thiết cho Việt Nam để thúc đẩy phát triển một nền kinh tế cao hơn, không phải như trước đây, dựa quá lâu vào lao động giá rẻ và công nghệ thấp. Tôi nghĩ là giữa hai bên đều có lợi ích rất lớn và có thể coi đây là một thách thức đối với Việt Nam. Đó cũng là một minh chứng là nếu cố gắng, Việt Nam hoàn toàn có thể thay đổi thể chế của mình, hệ thống làm việc của mình để đáp ứng những yêu cầu cao hơn về thể chế, hoàn thiện thể chế thị trường. Chính sự hoàn thiện thể chế này sẽ thúc đẩy phát triển tốt đẹp hơn về mọi mặt, không chỉ về kinh tế, mà cả về xã hội, môi trường, về người lao động, thông qua những luật về lao động, gắn với các cam kết tham gia các công ước của Tổ chức Lao động Quốc tế ILO. Tôi nghĩ tất cả những việc nâng cao chất lượng các thể chế cũng trực tiếp góp phần giúp cho Việt Nam phát triển được tốt hơn nhiều trong tương lai sau khi Việt Nam đã hoàn thành những năm đầu đổi mới. Quá trình đổi mới vừa qua đã cho thấy là một số biện pháp ban đầu không còn có hiệu lực được nữa, mà nó đòi hỏi là phải nâng cải cách thể chế lên một bước mới. Tôi cho là hiệp định EVFTA có thể đáp ứng những mặt đó và do đó đối với Việt Nam đây là hiệp định vô cùng quan trọng để giúp Việt Nam phát triển nhiều mặt trong tương lai.

Đúng theo dự kiến, ngày 14/06/2019, Quốc Hội Việt Nam vừa thông qua Nghị quyết phê chuẩn việc gia nhập Công ước số 98 của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) về Áp dụng những nguyên tắc của quyền tổ chức và thương lượng tập thể. Yêu cầu của các hiệp định thương mại tự do Để được gia nhập các hiệp định thương mại tự do « thế hệ mới » như Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên Hiệp Châu Âu (EVFTA), mà theo dự kiến sẽ được ký kết năm 2019, Việt Nam phải phê chuẩn tổng cộng 8 Công ước cơ bản của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO). Trước kỳ họp của Quốc Hội vừa qua, Việt Nam đã phê chuẩn 5 trong số 8 văn bản này : Công ước 29 (năm 1930) về lao động cưỡng bức; Công ước 100 (năm 1951) về trả công bình đẳng; Công ước 111 (năm 1958) về chống phân biệt đối xử; Công ước 138 (năm 1973) về tuổi lao động tối thiểu, Công ước 182 (năm 1999) về chống bóc lột lao động trẻ em. Sau Công ước 98, từ đây đến năm 2023, Việt Nam sẽ còn phải phê chuẩn hai công ước khác của Tổ chức Lao động Quốc tế : Công ước số 87 « về quyền tự do hiệp hội và về việc bảo vệ quyền được tổ chức » và Công ước số 105 « về xóa bỏ lao động cưỡng bức hoặc bắt buộc ». Thật ra, không chỉ có Hiệp định Thương mại Tự do với châu Âu, Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) mà Việt Nam đã chính thức gia nhập vào năm 2018 cũng yêu cầu Hà Nội phải phê chuẩn ba công ước nói trên. Trước mắt, Hà Nội buộc phải phê chuẩn Công ước 98 nhằm chứng tỏ thiện chí, để Hội Đồng Châu Âu chấp nhận ký kết Hiệp định Thương mại Tự do EVFTA và đưa hiệp định này ra trước Nghị Viện Châu Âu để phê chuẩn trong năm 2019. Công ước 98, tên đầy đủ là Công ước về Quyền tổ chức và thương lượng tập thể 1949, bao gồm có 3 nội dung cơ bản : Bảo vệ người lao động và công đoàn trước các hành vi phân biệt đối xử, chống công đoàn của người sử dụng lao động; Bảo vệ tổ chức của người lao động không bị can thiệp, thao túng bởi người sử dụng lao động; Những biện pháp thúc đẩy thương lượng tập thể tự nguyện, thiện chí. Theo nội dung tờ trình của chủ tịch nước về việc gia nhập Công ước 98, xét về mặt kinh tế - xã hội, tiêu chuẩn lao động quốc tế cơ bản về áp dụng quyền tổ chức và thương lượng tập thể quy định trong Công ước số 98 « thể hiện giá trị tiến bộ của nhân loại về lao động ». Cũng theo tờ tình này, việc gia nhập và thực hiện Công ước số 98 sẽ góp phần « giúp cho thương lượng tập thể được thực chất, hiệu quả hơn trên thực tế ». Việt Nam đang đi ngược? Nhưng trước mắt, việc phê chuẩn Công ước 98 sẽ chưa có những tác động nào theo hướng cải thiện điều kiện của người lao động tại Việt Nam, theo nhận định của luật sư Hoàng Cao Sang, Văn phòng Luật sư Hoàng Việt, Sài Gòn : « Tôi cho rằng việc Việt Nam phê chuẩn Công ước 98 cũng không có tác dụng gì nhiều đối với quyền của người lao động, cũng như đối với những tổ chức bảo vệ người lao động, bởi vì trên thực tế, Công ước 98 và Công ước 87 là một cặp song sinh, đi liền với nhau. Khi có Công ước 87 thì Công ước 98 mới có hiệu lực. Công ước 87 là công ước về quyền của người lao động được lập hội, tức là công đoàn độc lập, còn Công ước 98 là công ước quy định các nguyên tắc về các quyền của tổ chức được thương lượng tập thể. Bây giờ Công ước 98 có mà Công ước 87 không có thì cũng không có hiệu quả gì hết và như vậy là giống như mình đang đi ngược. Vì vậy, tôi nghĩ đây chỉ là bước đệm của Nhà nước Việt Nam cho các các công ước tiếp theo : Công ước 105 và Công ước 87. Công ước 98 hiện chưa có giá trị gì, bởi vì bản thân công ước này cũng mâu thuẫn với Luật Lao động và Luật Công đoàn, và có vẻ như Việt Nam chưa có sự chuẩn bị cho việc áp dụng công ước này ». Những mâu thuẫn với luật hiện hành Cụ thể có những mâu thuẫn gì giữa Công ước 98 với Luật Công đoàn của Việt Nam hiện nay ? Luật Công đoàn hiện hành quy định người sử dụng lao động, tức là chủ công ty, phải nộp 2% trên tổng quỹ tiền lương cho quỹ công đoàn. Trong kỳ họp của Quốc Hội vừa qua, đại biểu Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc Hội, đã đề nghị chính phủ làm rõ là quy định nói trên có bị coi là hành vi can thiệp vào tổ chức công đoàn, theo quy định tại điều 2, Công ước 98, hay không. Điều 2 của Công ước 98 ghi rõ : « Các tổ chức của người lao động và của người sử dụng lao động phải được hưởng sự bảo vệ thích đáng chống lại mọi hành vi của những phái viên hay thành viên của mỗi bên để can thiệp vào việc tổ chức điều hành và quản lý nội bộ của phía bên kia ». Mặt khác, cũng theo đại biểu Hồ Sỹ Lợi, Luật Công đoàn hiện hành quy định là cả người sử dụng lao động và người lao động đều được coi là đoàn viên công đoàn, điều này cũng có thể bị xem là hành vi chi phối của người sử dụng lao động, và như vậy là vi phạm Công ước 98 hay không ? Không chỉ có Luật Công đoàn, mà cả bộ Luật Lao động của Việt Nam cũng cần phải được sửa đổi cho tương hợp với Công ước 98 về thương lượng tập thể. Công ước 87: Trì hoãn đến giờ chót ? Trong số hai công ước mà Việt Nam sẽ phải phê chuẩn từ nay đến năm 2023, quan trọng hơn hết là công ước 87, tức là công ước cho phép tự do thành lập công đoàn, một vấn đề hết sức nhạy cảm đối với chính quyền Hà Nội, cho nên rất có thể họ sẽ trì hoãn cho đến phút chót mới phê chuẩn công ước này, theo nhận định của luật sư Hoàng Cao Sang : « Việt Nam là một quốc gia nhỏ và việc chuẩn bị cho hội nhập quốc tế cần có một thời gian nhất định. Tôi thấy Nhà nước Việt Nam ký kết trước những công ước nào có ít ảnh hưởng nhất và đơn giản nhất. Cụ thể là ở đây công ước 98 chỉ mang tính bước đệm, hoặc như một số người nói, chỉ mang tính đối phó, đối phó với Hội Đồng Châu Âu do họ buộc Việt Nam phải thông qua 3 công ước còn lại thì mới cho ký kết hiệp định thương mại tự do Liên Hiệp Châu Âu - Việt Nam. Việt Nam đang trì hoãn việc ký công ước khó nhất là Công ước 87, vì tinh thần của công ước này là quyền tự do lập hội, tự do ngôn luận, phải đi liền với thương mại. Theo lộ trình, Việt Nam phải ký Công ước 87 vào năm 2023. Nhưng tôi thấy Việt Nam dù đã ký kết các văn bản, nhưng thực hiện và sửa đổi hệ thống pháp luật cho phù hợp với những văn bản đó,và thực hiện pháp luật đó thường là chậm trễ so với những lộ trình dự kiến và những gì đã cam kết với quốc tế, như là trong hiệp định thương mại với Liên Hiệp Châu Âu, hay hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương CPTPP. Việt Nam cũng luôn có nhiều cách để chứng tỏ mình có thiện chí. Tuy nhiên, thiện chí đó luôn được kéo dài. Việt Nam luôn có những động thái từng bước, từng bước, để cho người ta thấy mình có thiện chí, chứ không làm một cách hoàn toàn triệt để ». Cho tới nay ở Việt Nam chỉ có một công đoàn duy nhất là Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam, được định nghĩa là một tổ chức chính trị - xã hội dưới sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước. Nhưng một khi Công ước 87 được phê chuẩn, công đoàn của Nhà nước sẽ không còn nắm độc quyền nữa, mà người lao động sẽ có thể tự mình lập công đoàn hoặc gia nhập bất cứ công đoàn nào họ muốn. Khi gia nhập CPTPP vào năm 2018, Việt Nam sẽ có tối đa 5 năm chuẩn bị khuôn khổ pháp lý cho phép thành lập các tổ chức đại diện người lao động khác ở cấp cơ sở và 7 năm để cho phép các tổ chức này có thể liên kết với nhau để thành lập tổ chức ở cấp cao hơn. Nếu sau 5 năm Việt Nam chưa cho phép thành lập công đoàn tự do thì Việt Nam có thể sẽ bị các nước thành viên CPTPP trừng phạt thương mại. Tóm lại, chính áp lực từ những hiệp định thương mại tự do đang buộc Việt Nam phải thay đổi hệ thống luật pháp.

Việt Nam sẽ nâng cao tiêu chí chất lượng phế thải nhựa nhập khẩu. Kể từ ngày 01/01/2025, Việt Nam sẽ chỉ cho nhập phế liệu làm nguyên liệu sản xuất các sản phẩm nhựa có giá trị cao, không cho nhập phế liệu về sản xuất các sản phẩm trung gian như hạt nhựa hay bột giấy. Trong dự thảo nghị định sửa đổi các nghị định hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ Môi trường, được đề xuất vào tháng 04/2019, bộ Tài Nguyên-Môi Trường cũng yêu cầu doanh nghiệp chỉ được nhập 70% phế liệu nguyên liệu, 30% phải thu gom, tái chế, tái sử dụng phế liệu trong nước (1). Tuy nhiên, đây là một bài toán khó đối với các doanh nghiệp nhựa vì Việt Nam chưa áp dụng phân chia rác thải từ nguồn, phế thải nhựa không có chất lượng cao vì lẫn tạp chất. Kể từ năm 2017 khi Trung Quốc nâng tiêu chí chất lượng phế thải nhựa nhập khẩu, những con tầu lần lượt chuyển hướng cập cảng sang các nước lân cận. Việt Nam, cũng như nhiều nước khác trong khối ASEAN, không muốn biến khu vực Đông Nam Á thành bãi rác của thế giới. Malaysia, Indonesia và đặc biệt là Philippines, trong thời gian gần đây, liên tục gia tăng sức ép để trả lại những container rác không đúng chủng loại và không đạt chất lượng về nơi xuất khẩu. Nhà nghiên cứu Baptiste Monsaingeon, giảng viên đại học Reims Champagne-Ardenne, đã đến Hà Nội năm 2017 để nghiên cứu về “tiểu sử của túi nhựa”, vật dụng được phát minh trong những năm 1960 và hiện phổ biến trên khắp thế giới. Ông đã quan sát sự luân chuyển của luồng rác thải nhựa tại xã Minh Hải, huyện Hưng Yên, sau khi Bắc Kinh đưa ra quyết định lần thứ hai vào tháng 07/2017 cấm nhập một số rác thải, trong đó có nhựa đã qua sử dụng. RFI Tiếng Việt đã đặt câu hỏi với nhà nghiên cứu Baptiste Monsaingeon. --- RFI : Thưa ông Monsaingeon, năm 2017 khi đến Hà Nội để nghiên cứu về lịch sử túi nhựa, ông đã đến xã Minh Hải, huyện Hưng Yên, nổi tiếng về tái chế rác thải lấy hạt nhựa. Xin ông cho biết thêm về chuyến đi này ! Baptiste Monsaingeon : Tại Xã Minh Hải, huyện Hưng Yên, cách Hà Nội khoảng 30 km, tôi được gặp một số nhà tái chế rác thải nhựa. Ngay từ những năm 1980, họ đã phát triển hoạt động tái chế rác thải nhựa kết hợp giữa cách làm mang tính thủ công với các phương thức xử lý quy mô. Tôi thăm ngôi làng này đúng vào lúc Trung Quốc thông báo cải cách các tiêu chuẩn về tỉ lệ tinh khiết của rác thải nhựa. Tại đây, tôi quan sát được những tác dụng tích cực của các doanh nghiệp địa phương đối với sự biến chuyển của nền kinh tế. Nhưng cũng cần phải nói, chính các gia đình người Hoa, các nhà công nghiệp Trung Quốc lại là những người nắm giữ thị trường của những ngôi làng nghề, đặc biệt là ở khu vực xung quanh Hà Nội. Vì thế, trong trường hợp Trung Quốc tiến hành cải cách ở quy mô quốc gia, những làng nghề này có nguy cơ hoặc là phải tái định hướng, hoặc là phải từ bỏ hoạt động tái chế. Từ khi Trung Quốc áp dụng luật mới, tôi chưa trở lại Việt Nam. Tuy nhiên, tôi có một số sinh viên và đồng nghiệp vẫn thường xuyên nghiên cứu về chủ đề này. Họ giải thích rằng trong vòng hai năm qua, hoạt động của làng bị thu hẹp rất nhiều và rất nhiều nhà sản xuất hiện đang xem xét là nên duy trì hoạt động với loại rác nào. Tôi thấy điều này thú vị, cuối cùng cũng mang lại hy vọng, vì không thể cứ trông vào nguồn nhập khẩu rác và cũng vì Việt Nam đã áp dụng hàng loạt lệnh cấm nhập khẩu phế thải nhựa. Thực ra, chuyện cấm này đã bắt đầu sớm ở Việt Nam, ngay từ năm 2009. Nhưng sau quyết định cải cách của Trung Quốc về nhập khẩu phế thải nhựa, Việt Nam đã có một đợt quy định lần thứ hai, thắt chặt hơn nữa các quy chế. Dường như ngôi làng nghề này đang thử chuyển hướng sang việc xử lý rác thải sinh hoạt. RFI : Tại sao Việt Nam lại thắt chặt hơn ? B. Monsaingeon : Ở Việt Nam, có một số luật không có hiệu quả trong nhiều năm do sự tham gia của một số bên, vừa ở phía các công ty nhập khẩu vừa ở phía các phòng ban môi trường cấp quận, cấp vùng ở miền bắc Việt Nam. Họ đã nhắm mắt làm ngơ và điều này đã giúp một số làng nghề phát triển. Trước khối lượng rác quá tải vào đầu năm 2018, trong đó có cảng Hải Phòng, tôi nghĩ rằng chính quyền đã thắt chặt gọng kìm. Họ cũng chú ý đến những lời báo động của các tổ chức phi chính phủ quốc tế, cũng như một số nhân tố khác, về tình trạng gia tăng ô nhiễm môi trường. Những tổ chức này bắt đầu nhắc đến việc để cho Việt Nam trở thành “bãi rác của thế giới” là điều không thể chấp nhận được, với những hậu quả trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, có nghĩa là sức khỏe của người dân ở những vùng xử lý rác. Tôi nghĩ rằng để phản hồi những lời cảnh báo trên, được các nhà báo của nhiều nhật báo lớn của Việt Nam đăng tải, đã có đợt cải cách thứ hai. Tôi không trở lại Việt Nam từ hai năm nay để khẳng định một cách chính thức, nhưng với những thông tin có được, dường như luật mới này được áp dụng mạnh mẽ hơn rất nhiều. Điều này dẫn đến những hệ quả trực tiếp cho hoạt động công nghiệp xử lý rác thải nhựa. Một số doanh nghiệp ở Minh Hải, tỉnh Hưng Yên, đã đóng cửa. RFI : Nhân đang nói đến việc Đông Nam Á không muốn làm “bãi rác của thế giới”, xin ông giải thích thêm về vấn đề này ! B. Monsaingeon : Nói về “bãi rác của thế giới” có hai cách hiểu. Thứ nhất, trong thời gian dài, khoảng 20 năm, nhiều nước Đông Nam Á và đặc biệt là Trung Quốc được dùng làm nơi đón nhận xuất khẩu rác, tái chế rác thải của các nước phương Bắc. Nói một cách khác, hơn 80% rác thải nhựa của cả thế giới đều chuyển hướng về phía Trung Quốc, Hồng Kông, từ khoảng những năm 1990 đến nay. Tuy nhiên, để thực hiện chính sách cải cách được chủ tịch Tập Cận Bình cho áp dụng, hai lần liền, Trung Quốc đã cấm nhập rác thải nhựa. Quyết định này đã dẫn đến những hậu quả trực tiếp đối với châu Á. Hai đợt cải cách mang tên “Hàng rào xanh”, được triển khai vào năm 2015 và 2017, trên thực tế là áp đặt tỉ lệ tinh khiết đối với rác thải nhập khẩu cao đến mức gần như không thể xuất khẩu rác thải nhựa sang Trung Quốc. Trong một thời gian dài, phần lớn rác thải trên thế giới được dồn về vùng đông nam Trung Quốc và điều này ảnh hưởng trực tiếp đến một số nước lân cận, trong đó có Việt Nam, Malaysia, Thái Lan và Philippines. Ngay trong thập niên 1980, 1990, những quốc gia này bắt đầu phát triển rất nhiều hoạt động phụ thuộc vào vùng đông nam Trung Quốc. Vì vậy, dĩ nhiên quyết định của Trung Quốc đã tác động mạnh đến cách tổ chức thị trường tái chế rác ở các nước lân cận. Chúng ta biết là một khối lượng rác thải nhựa, thay vì đến Trung Quốc và Hồng Kông, nay tìm cách hướng sang Việt Nam, Malaysia, Indonesia, Thái Lan. Và những nước này phải chật vật đối phó trước khối lượng phế thải nhựa quá tải. RFI : Rác thải nhựa mang lại những lợi ích gì cho các nước xuất khẩu, cũng như cho các nước nhập khẩu ? B. Monsaingeon : Lợi ích thì có rất nhiều. Trong hai năm gần đây, có rất nhiều biến động, vì thế lợi ích cũng chuyển dịch, trong đó có cả lợi ích về địa-chính trị. Các nước châu Á hoàn toàn hiểu rằng trước khi phát triển các chi nhánh xuất-nhập khẩu rác thải nhựa, ưu tiên trước mắt của họ là phải phát triển hệ thống kỹ thuật xử lý rác thải có hiệu quả trên quy mô quốc gia. Trong trường hợp này, một trong những lý do thực sự và chính thức dẫn đến việc Trung Quốc quyết định đóng cửa đối với rác thải nhựa, đó là đòi hỏi phát triển các mạng lưới kỹ thuật cho rác thải Trung Quốc. Mạng lưới này phải có hiệu quả. Rác thải nhựa vốn không bị cạnh tranh bởi những loại phế thải khác, ví dụ những loại rác có thể có lợi hơn về mặt kinh tế, nhưng trên thực tế lại gây hậu quả về mặt môi trường vô cùng lớn, đặc biệt là đối với sự gia tăng của tầng lớp trung lưu ở Trung Quốc. Ý tôi muốn nói là lợi ích của những nước nhập khẩu, có thể là trước hết hoàn thiện hệ thống kỹ thuật xử lý rác thải nhựa để có thể trở thành những nước nhập khẩu hiệu quả trong trung hạn. Đối với các nước xuất khẩu, trong thời gian dài, họ chỉ chú ý đến chi phí. Với họ, xuất khẩu phế thải nhựa rẻ hơn là việc tái chế trong điều kiện vệ sinh môi trường gây tranh cãi, nhưng về mặt kinh tế, đây lại là điều khả thi, so với việc xử lý trong những điều kiện phải tôn trọng quy định, ví dụ như của Liên Hiệp Châu Âu, về vấn đề môi trường. Điều thú vị là với việc rất nhiều tầu chở rác phải quay về nước xuất khẩu như về châu Âu hoặc Canada, điều này sẽ tác động mạnh về chi phí đối với các công ty xuất khẩu vì tầu chở container đi vòng quanh thế giới. Họ sẽ phải cân nhắc kỹ trước khi xuất khẩu rác. Vì vậy, lợi ích mang tính hợp lý đối với những nước trước đây xuất khẩu rác thải nhựa là phát triển hệ thống quản lý rác thải ngay trên lãnh thổ của họ. Nhưng có lẽ lợi ích lớn nhất trong tình hình hiện nay trước tình trạng quá tải rác thải và sự thay đổi trong thị trường tái chế thế giới, đã nảy sinh một thời cơ : Đó là phải nghĩ đến việc giảm khối lượng rác thải nói chung. Điều mà tôi thấy rất hay khi đi Việt Nam, đó là họ phát triển nhiều sáng kiến “không rác thải”. Đối với Trung Quốc, cũng như những nước từng nhập khẩu rác thải, giảm rác thải là thách thức của cả quốc gia. Tôi nghĩ rằng các nước phương Bắc cũng như các nước phương Nam, các nước xuất cũng như các nước nhập khẩu rác thải nhựa, đều có chung thách thức và lợi ích, đó là thách thức giảm rác thải nhựa. RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn giảng viên Baptiste Monsaingeon, đại học Reims Champagne-Ardenne. ***** (1) Theo Tuổi Trẻ, ngày 03/04/2019. Baptiste Monsaingeon là tác giả cuốn Homo detritus, NXB Anthropocène, 2017, 288 trang.