TẠP CHÍ XÃ HỘI

Tại Pháp, tiếng Việt, cùng với nhiều ngôn ngữ khác, như tiếng Hàn, Cam Bốt, Lào, Ba Lan, Rumani, Thụy Điển, Na Uy, Phần Lan, Đan Mạch … được coi là những « sinh ngữ hiếm » trong kỳ thi tú tài. Bộ Giáo Dục Pháp tháng 5/2019 đã thông báo cải cách kỳ thi tú tài, theo đó từ năm 2021, điều kiện để thí sinh được phép đăng ký thi « sinh ngữ hiếm » sẽ bị thắt chặt lại. Điều đó cũng có nghĩa là ngày càng ít học sinh tại Pháp có đủ điều kiện thi các sinh ngữ hiếm nói trên. Cô Nguyễn Tôn Nữ Hoàng Mai, giáo viên tiếng Việt tại trường Emily-Brontë, Lognes, ngoại ô Paris, đồng thời là giáo viên tiếng Pháp - ngoại ngữ tại trường Jean de la Fontaine, Paris, quận XVI, đang vận động những người quan tâm ký vào đơn kiến nghị để gửi lên bộ trưởng Giáo Dục Pháp, Jean-Michel Blanquer, nhằm phản đối hướng cải cách nói trên. RFI Việt ngữ ngày 12/07/2019 đã có buổi trao đổi với cô Nguyễn Tôn Nữ Hoàng Mai để hiểu thêm về vấn đề này.

Ngày 11/04/2019, CNESCO, Hội đồng quốc gia Pháp về đánh giá chính sách học đường, đã công bố một bản báo cáo về trình độ ngoại ngữ của học sinh Pháp. Theo kết quả nghiên cứu của CNESCO, mặc dù học sinh Pháp đã có nhiều tiến bộ trong việc học ngoại ngữ, nhưng kết quả vẫn còn thua các nước châu Âu khác rất nhiều. CNESCO được thành lập năm 2013 nhằm đo lường, đánh giá chất lượng và hiệu quả của các chính sách giáo dục tại Pháp. Dưới sự lãnh đạo của nhà xã hội học Nathalie Mons, với nhiều mạng lưới nhà nghiên cứu, CNESCO đã đánh giá các chính sách học đường của Nhà Nước Pháp trong suốt hai chục năm qua, so sánh với chính sách của các nước láng giềng châu Âu về công tác giảng dạy ngoại ngữ trong trường học. Học sinh Pháp đứng cuối nhiều bảng xếp hạng về trình độ ngoại ngữ Chủ tịch CNESCO khẳng định với báo Libération rằng Pháp là một trong những nước đứng cuối bảng xếp hạng Surveylang của châu Âu về năng lực ngoại ngữ, kém rất nhiều so với các nước trong tốp đầu là Thụy Điển và Phần Lan, thậm chí thua cả các quốc gia Đông-Trung Âu như Hungary. Mặc dù tất cả các nước trong Liên Hiệp Châu Âu đều gặp khó khăn để đa phần học sinh đạt được trình độ chuẩn về ngoại ngữ theo quy định của Liên Âu, nhưng riêng về tiếng Anh, cho dù đó là về kỹ năng đọc hiểu, nghe hiểu hay diễn đạt viết thì Pháp cũng vẫn là nước mà học sinh gặp nhiều khó khăn nhất : Chỉ có 23% học sinh đạt chuẩn tiếng Anh ở cuối cấp 2, so với tỉ lệ trung bình 41% của Liên Hiệp. Cũng như tại nhiều nước khác, ở Pháp, tiếng Anh vẫn là môn ngoại ngữ phổ thông. Theo một nghiên cứu quy mô lớn do Viện Education First tiến hành năm 2016 trên 950.000 người thuộc 72 nước về trình độ tiếng Anh như một ngoại ngữ, thì Pháp chỉ đứng ở vị trí 29, sau cả Rumani và Bosnia - Herzégovina. Điều đáng thất vọng hơn là Pháp chỉ đứng thứ 22 trong số 26 nước châu Âu. 5 nước đầu bảng là các nước Bắc Âu : Hà Lan, Đan Mạch, Thụy Điển, Na Uy và Phần Lan. Tiếp theo là Luxembourg, Áo, Đức, Ba Lan và Bỉ. Tuy nhiên, điểm tích cực là so với kết quả năm 2015, Pháp đã vượt được 8 bậc trong bảng xếp hạng. Còn theo nhà xã hội học Nathalie Mons, được báo Libération trích dẫn ngày 11/04, thì khả năng đọc hiểu tiếng Anh của học sinh Pháp, kể cả học sinh ở cuối bậc tiểu học và bậc phổ thông cơ sở, đều đã được cải thiện rất nhiều trong suốt 15 năm. Tiến bộ của học sinh Pháp cũng được giảng viên tiếng Anh Frédérique Simpson Pharaboz khẳng định. Bà Pharaboz là giám đốc trung tâm ngoại ngữ Espace Langue của trường Đại học Paris Nord - Paris 13. Trả lời phỏng vấn của RFI Việt ngữ, bà Pharaboz khẳng định : « Đúng là nước Pháp đứng thứ hạng sau cùng trong nhiều bảng xếp hạng khác nhau về trình độ ngoại ngữ. Thế nhưng, trong những năm qua, người Pháp cũng đã có những tiến bộ thực sự, nhất là từ sau khi bộ Giáo Dục cho thực hiện « Kế hoạch đổi mới việc dạy học ngoại ngữ » từ năm 2006. Kế hoạch này, liên quan đến học sinh ở các cấp học từ trường phổ thông cơ sở đến bậc đại học, đặc biệt cho phép củng cố các kỹ năng giao tiếp của người học. Chúng tôi nhận thấy điều đó ở trường đại học, chẳng hạn các sinh viên làm chủ kỹ năng nghe hiểu tốt hơn là cách nay 10 năm. » Hạn chế của học sinh Pháp Điểm yếu của học sinh Pháp khi học tiếng Anh là ở kỹ năng nghe hiểu và diễn đạt nói. Vào cuối bậc tiểu học, chỉ có 54% học sinh hiểu được các câu hỏi và các câu nói đơn giản. 75% học sinh cuối bậc phổ thông cơ sở không thể nói tiếng Anh tương đối chuẩn xác. Tỉ lệ này đối với học sinh học tiếng Tây Ban Nha là 73% và 62% đối với học sinh học tiếng Đức. Giám đốc Pharaboz của trung tâm ngoại ngữ Espace Langue của trường Đại học Paris Nord - Paris 13 giải thích : « Tiến bộ rõ nét nhất của học sinh là ở kỹ năng hiểu tiếng Anh. Hiện nay, khi chúng tôi đánh giá khả năng nghe hiểu của sinh viên, chúng tôi thấy rằng việc hiểu được người bản xứ nói gì đã trở nên dễ dàng với các em. Điều cần được cải thiện nữa là khả năng diễn đạt nói. Người Pháp vẫn thường có thái độ ngập ngừng khi nói, đây cũng là một vấn đề liên quan tới văn hóa, người dân các nước láng giềng của chúng ta diễn đạt nói đơn giản, dễ dàng hơn nhiều ». Có lẽ khó khăn lớn nhất của người Pháp khi học tiếng Anh là phát âm chuẩn, đúng trọng âm. Giảng viên tiếng Anh Pharaboz cho biết thêm : « Trọng âm trong tiếng Anh rất khó đối với người Pháp, bởi vì hai ngôn ngữ rất khác nhau: tiếng Anh là ngôn ngữ có trọng âm, trong khi tiếng Pháp là ngôn ngữ đọc theo âm tiết. Người Pháp dễ phát âm chuẩn tiếng Đức hay tiếng Ý hơn là so với tiếng Anh. Phát âm chuẩn tiếng Anh - Anh có thể khó hơn so với tiếng Anh - Mỹ. Về kỹ năng viết, các sinh viên có thể làm rất tốt, nếu họ chịu khó học và đọc tiếng Anh, họ có thể đạt một trình độ có thể nói là tốt. Kỹ năng viết không phải là vấn đề thực sự khó khăn, mà các học sinh và sinh viên Pháp cần tiếp tục cố gắng hơn nữa về kỹ năng diễn đạt nói. » Cũng may mắn là hiện nay, với sự phát triển của internet, âm nhạc, điện ảnh, người Pháp cũng dễ tiếp cận với các tài liệu thực tế bằng tiếng Anh hơn. Chủ tịch Nathalies Mons của Hội đồng CNESCO giải thích là tiến bộ của học sinh Pháp cũng là nhờ tiếng Anh được sử dụng ngày càng nhiều trong cuộc sống hàng ngày tại Pháp. 91% học sinh lớp 9 cho biết các em thường xuyên nghe các ca khúc bằng tiếng Anh. Còn giám đốc Trung tâm ngoại ngữ của Đại học Paris 13 thì cho biết : « Hiện nay thì chúng tôi không dạy ngoại ngữ theo cách như trước đây nữa, người học liên tục được tiếp xúc với các tài liệu thực tế, việc các loạt phim ra đời cũng có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy các em hiểu được tiếng Anh. Điểm yếu trong hệ thống đào tạo của Pháp có thể nằm ở chỗ trình độ ngoại ngữ có liên quan rất mạnh với nguồn gốc xuất thân của học sinh. Tại Pháp, trình độ tiếng Anh là một chỉ dấu thực thụ cho thấy một người thuộc tầng lớp xã hội nào. » Tại sao trình độ ngoại ngữ của học sinh Pháp vẫn khiêm tốn so với nhiều nước khác ? Liệu có phải là do người Pháp không có khả năng học ngoại ngữ như nhiều người thường nghĩ ? Theo nhiều chuyên gia, ngôn ngữ của các nước Thụy Điển, Đan Mạch, Na Uy … không được sử dụng nhiều bên ngoài lãnh thổ, nên học sinh các nước này có động lực mạnh để học ngoại ngữ. Trái lại, tiếng Pháp là một trong những ngôn ngữ được dùng nhiều trên thế giới, nên người Pháp dường như cũng có ít động lực học các ngôn ngữ khác. Hơn nữa, dân Pháp cũng rất tự hào về « ngôn ngữ của Molière » và tìm cách bảo vệ ngôn ngữ của dân tộc mình, nhiều người trong giới tinh hoa tự mãn khi chỉ nói « ngôn ngữ của Molière ». Nghiên cứu của CNESCO cũng chỉ ra rằng các nước đạt thứ hạng cao nói trên bắt đầu việc giảng dạy ngoại ngữ ở trường tiểu học rất sớm, từ những năm 1960-1970. Trong khi đó phải đến đầu những năm 2000, Pháp mới làm điều này. Có thể nói, Pháp là một trong những quốc gia triển khai dạy ngoại ngữ ở trường tiểu học muộn nhất Liên Hiệp Châu Âu. Phải đến năm 2016, việc dạy một ngoại ngữ cho học sinh lớp 1 mới được mở rộng ở trường tiểu học. Nhưng phải đến lên lớp 7 thì việc học thêm một ngoại ngữ thứ hai mới là bắt buộc đối với học trò tại Pháp. Hiện nay, tuy rằng học sinh Pháp có số tổng số giờ học ngoại ngữ trong suốt 3 cấp học thuộc loại cao nhất châu Âu, nhưng Le Point ngày 11/04 trích dẫn nhà xã hội học Nathalie Mons, việc học ngoại ngữ của học sinh Pháp mới chỉ bắt kịp các quốc gia khác … trên giấy tờ. Trên thực tế, theo chủ tịch hội đồng CNESCO, điều quan trọng nhất và có lẽ là khó khăn nhất là cải thiện trình độ giáo viên, nhất là ở bậc tiểu học. Báo Libération cho biết, theo một khảo sát trong năm 2016, hơn 80% giáo viên được hỏi khẳng định không được bồi dưỡng về giảng dạy ngoại ngữ trong vòng 5 năm trước đó. Ngoài ra, các trường học cũng có rất ít giáo trình ngoại ngữ. Hội đồng CNESCO cũng lưu ý đến việc hiện nay ở trường tiểu học mới chỉ tập trung dạy cho học sinh từ vựng, chẳng hạn màu sắc, các ngày trong tuần. Các em cũng không được nghe nhiều để làm quen với cách phát âm. Các thầy cô cũng chưa khuyến khích các em nói, chú ý đến trọng âm, ngữ điệu … Theo CNESCO, điều lý tưởng trong tương lai là học sinh được học một môn học bằng ngoại ngữ, chẳng hạn, toán, địa lý hay khoa học. Hội đồng cũng đề xuất áp dụng trở lại quy chế theo đó trong các kỳ thi tuyển giáo viên, thí sinh phải thi môn ngoại ngữ. Môn thi này đã bị cắt từ năm 2007.

Hoa hồng, Lys, Cúc, Tulip, Vân môn, hay hoa Mẫu đơn… ai cũng thích có một bình hoa đẹp chưng trong phòng khách. Sắc hoa tươi thắm, hương hoa thơm nồng càng làm gian phòng thêm thanh lịch. Nhưng ít ai biết rằng, những nhành hoa đẹp, hoa thơm ấy lại là những cành « hoa độc » có hại cho sức khỏe và môi trường. Tại Pháp nói riêng và châu Âu nói chung, khi một ai đó tặng bạn một bó hoa, gần như chắc chắn những bông hoa đó đến từ khu chợ đầu mối Royal Floraholland tại Amsterdam. Khu chợ này hoạt động nhộn nhịp từ 6 giờ sáng và chỉ trong vòng vài giờ, theo như mô tả của Mireille Vollebregt, cố vấn giao tế của chợ đầu mối với kênh truyền hình France 24. « Khi các bạn đến tham quan ʺổ kiếnʺ của chúng tôi, bạn sẽ thấy mỗi người có một nhiệm vụ riêng. Họ vận chuyển các loại cây và hoa đã được bán cho các khách hàng. Ở đây người ta đi lại tấp nập liên tục trong vòng 5 giờ, rồi các hoạt động này dừng lại. Bởi vì lúc đó, tất cả các loại hoa và cây kiểng đã được bán hết rồi ». Chợ đầu mối bán hoa tại Amsterdam có diện tích rộng đến hơn một triệu mét vuông. Mỗi năm, khu chợ này cung cấp cho thị trường toàn châu Âu hơn 12 tỷ hoa cắt cành và cây cảnh. Đó là những bông hoa, cây kiểng chủ yếu đến từ Kenya, Colombia, Israel và cả từ những nước châu Âu. Royal Floraholland chẳng khác gì một Wall Street cho hoa và cây cảnh. Các cuộc rao bán đấu giá bắt đầu từ 6 giờ sáng, thời điểm mà hơn phân nửa hoa cắt cành đến từ khắp nơi đã được bán ra trong vòng có vài phút. Ổ thuốc độc Ai cũng thích trong nhà có một bình hoa đẹp. Nhưng những bông hoa đẹp này còn là một trong những nguồn gốc gây hại môi trường. Hoa cắt cành hiện nay chủ yếu được trồng trong nhà kính và ngốn rất nhiều nước và điện năng. Hơn nữa, hoa được trồng ở những nơi xa xôi, phải vận chuyển đường dài bằng máy bay để đến tay người tiêu dùng. Mặt tiêu cực này chúng ta đã biết từ lâu. Thế nhưng, bên cạnh những tác động về môi trường có ít ai còn biết đến tác hại của hoa cắt cành đối với sức khỏe con người. Bởi vì, hoa cắt cành còn là một “ổ chất độc”, một loại sản phẩm chứa đựng nhiều độc chất như thuốc diệt côn trùng, thuốc trừ sâu bệnh, thuốc diệt nấm, phân bón hóa học … Để dễ hiểu, phóng sự của kênh truyền hình France 24 đưa ra các số liệu so sánh. Tại Hà Lan, ngành công nghiệp trồng rau củ trong nhà kính, mỗi năm sử dụng hết 12,5 kg thuốc trừ sâu/ha. Thế nhưng, với nghề trồng hoa hồng chẳng hạn, người ta sử dụng đến 84 kg/ha/năm, cao hơn trồng rau quả đến gấp 7 lần. Tệ hơn nữa, các loại củ hoa như Lys chẳng hạn tốn đến 125 kg/ha/năm. Lá hoa không bị thủng, cánh hoa không bị đốm… đó là những yêu cầu của khách hàng muốn có một sản phẩm bán ra phải thật sự hoàn hảo. Quỹ GreenPeace – Hòa Bình Xanh đã thực hiện một cuộc điều tra đối với những bó hoa cắt cành được bán ra nhân dịp lễ tình nhân. Tổng cộng người ta tìm thấy dấu vết của ít nhất 43 loại thuốc trừ sâu trên các loại hoa: Cúc đồng tiền - 7 loại (thuốc trừ sâu), hoa hồng - 10 loại và trong một bó nhiều loại hoa, người ta đếm được số thuốc trừ sâu có khi lên đến 25 loại khác nhau. Theo giải thích của anh Herman Van Bekkem, phụ trách về nông nghiệp của Greenpeace, không như các loại thực phẩm, đối với hoa cắt cành tại châu Âu, không có một quy định nào ấn định hàm lượng thuốc trừ sâu tối đa được sử dụng. « Ẩn sau những bó hoa rực rỡ đó là cả một thế giới các sản phẩm hóa chất độc hại. Người ta không hề hay biết điều đó. Tôi tiến hành các phân tích và kết quả thật sự gây lo ngại. Những bông hoa này chứa đủ các loại thuốc diệt sâu bọ độc hại khác nhau. Chúng tôi còn nhận thấy có một sự kết hợp các loại sản phẩm thuốc trừ sâu chất neonicotinoid có hại cho loài ong với nhiều loại thuốc trừ sâu bị cấm. Toàn bộ các thuốc trừ sâu này đã được sử dụng một cách hợp pháp. Điều làm tôi lo lắng nhất đó là cả một hỗn hợp chất diệt sâu bọ » Trồng hoa « sinh thái » : Một xu hướng mới Phải chăng Hà Lan đang chậm bước so với các đồng nghiệp trong khối Liên Hiệp Châu Âu ? Các số liệu thống kê đưa ra cho thấy, ngành trồng trọt « sinh thái – bio » tại nước này chiếm chỉ có 3,5%, thấp hơn mức bình quân của cả châu Âu đến hai lần, tức ở mức 7%. Và trồng hoa sinh thái chỉ là một phần rất nhỏ trong ngành trồng trọt Hà Lan. Anh Julian Langelaan có thể được ví như là một « vật thể lạ không xác định » trong thế giới nông nghiệp Hà Lan. Năm nay 24 tuổi, anh chuyển sang trồng hoa « bio » từ năm 2007 trong trang trại phía bắc Amsterdam. Anh nhìn nhận, dấn thân vào trồng hoa « sạch » không phải là một quyết định dễ dàng. « Chúng tôi biết là để có thể tạo ra những cành hoa có chất lượng, điều này đòi hỏi rất nhiều công sức. Chúng tôi phải nhổ cỏ nhiều hơn, đôi khi mùa màng thất bát… Nhưng nếu khi bạn sẵn sàng chấp nhận sự thất thường, tôi nghĩ vẫn có thể làm được ». Tuy nhiên, điểm bất lợi của ngành trồng hoa « sạch » là mức giá bán ra cao hơn so với những bó hoa thông thường từ 10-50%. Nhưng anh Julian vẫn muốn thuyết phục mọi người rằng ngành trồng trọt sinh thái không chỉ dừng ở « bữa ăn ». « Người tiêu thụ quyết định mua hàng sạch bởi họ tin rằng như vậy sẽ an toàn, sinh thái hơn, mùi vị thơm ngon hơn và nhất là sẽ tốt hơn cho môi trường. Nhưng hoa thì không thể ăn được, nên khi bạn làm điều này chỉ vì môi trường không thôi thì quả thật khó mà thực hiện chọn lựa này ». Hoa cũng như rau quả : Mùa nào thức ấy ? Liệu rằng người tiêu thụ giờ có chấp nhận thay đổi thói quen mua sắm vì sức khỏe và môi trường ? Với thực phẩm, người ta bắt đầu quay lại với những thói quen xưa : « Mùa nào thức ấy », nghĩa là không ăn dâu vào mùa đông, không dùng cà chua trong dịp lễ Noel… Vậy thì tại sao người ta lại không áp dụng cùng một nguyên tắc đối với hoa ? Chẳng hạn như không có hoa tulip vào tháng 11, hay không bán hoa hồng vào mùa lễ Tình Nhân… Trồng hoa theo mùa, đây chính là ý tưởng của một số ít nhà trồng hoa sạch tại Hà Lan hiện nay. Cô Mariette Kamphuis, nhà trồng hoa và cũng là sử gia, cùng với cô Denise Collignon, thành lập trang trại trồng hoa sạch Veld và Vaas, cho biết các nguyên tắc hoạt động của doanh nghiệp : « Hoa được trồng tại chỗ, rất sạch, chúng tôi không cung cấp hoa ở xa, không xuất khẩu ra nước ngoài. Chúng tôi chỉ bán hoa cho các vùng xung quanh và trồng hoa theo mùa ». Về phần mình, cô Denise nghĩ rằng người tiêu dùng nên dần thay đổi thói quen. « Vào mùa đông, các bạn có thể kêu ca thiếu thốn một chút. Nhưng đến mùa xuân, bạn sẽ vui trở lại ». Khi giới thiệu những bó hoa tươi cùng phóng viên đài France 24, cô Denise hãnh diện về những sản phẩm của mình. « Loại hoa này có thể ăn được. Hoa được trồng trong vùng và lại rất đẹp nữa. Chúng tôi rất tự hào về những bông hoa này. Đây là một bó hoa mẫu đẹp do chính chúng tôi tạo nên. » Là một người đầy tính sáng tạo, Mariette và Denise cho biết không sợ « bị nhàn rỗi » vào mùa đông. Cả hai cô cùng đưa ra ý tưởng rất đơn giản. Mùa xuân trở đi bán hoa tươi, đông về lại có hoa khô. Những ai nghĩ rằng cắm hoa khô mang sắc thái « già nua » là một sai lầm. Trái lại, hoa khô kết hợp với vài chiếc lông vũ mang lại một phong cách rất hiện đại cho việc trang trí nhà cửa. Những bó hoa tươi theo nhịp của thiên nhiên đang là một xu thế mới, bắt đầu thu hút sự quan tâm của người tiêu thụ, những ai thật sự lo lắng cho sức khỏe con người và môi trường thiên nhiên. Một bó hoa tươi theo mùa trong nhà và không thuốc trừ sâu. Tại sao không, các bạn ?

Ngoài việc uu tiên tiêu thụ nông phẩm quanh vùng, tự đi hái rau quả ở trang trại, trong vài năm gần đây, người dân ở nhiều đô thị lớn của Pháp muốn tự trồng rau sạch tại nhà. Phương pháp thủy canh, được cho là xuất hiện từ nền văn minh Maya có từ hơn 2.000 năm TCN, ngày càng được hoàn thiện và trở thành xu hướng chung vừa bảo vệ sức khỏe và không gây ô nhiễm môi trường. Không cần đất, rau tự mọc từ môi trường dung dịch dinh dưỡng. Nguyên lý của kỹ thuật thủy canh hồi lưu là cung cấp đủ và đúng lúc cho cây trồng các nguyên tố khoáng cần thiết, đồng thời giúp tiết kiệm đến 80% lượng nước so với thổ canh. Đất chỉ cung cấp khoảng 5% chất dinh dưỡng cho cây và đóng vai trò như kho lưu trữ để cây dùng dần; 95% chất dinh dưỡng còn lại do cây tự sản xuất (quang hợp) và tự tiêu thụ. Tiết kiệm đến 80% nước tưới tiêu Giới thiệu phương pháp trồng rau sạch tôn trọng môi trường tại Hội chợ Nông nghiệp Paris 2019 (Salon de l’Agriculture), anh Mickaël Gandecki, nhà đồng sáng lập MyFood, giải thích thêm với RFI tiếng Việt : « Các cây trồng ở đây được nuôi dưỡng nhờ chất nitrat, được chuyển hóa từ amoni có trong chất thải của cá và độc hại cho môi trường. Trong lĩnh vực thủy canh quy mô lớn, có thể nói công đoạn khó khăn nhất thường là việc xử lý chất thải của cá. Phân cá lắng dưới bể, chất amoni có trong phân cá được chuyển thành nitrat nhờ vi khuẩn. Sau đó, nhờ chiếc máy bơm nhỏ được gắn vào hệ thống, dưỡng chất này được bơm lên cung cấp cho rễ cây. Trong chu trình khép kín này, chúng ta hoàn toàn có thể sản xuất rau theo chiều thẳng đứng. Ngoài thủy canh, người tiêu dùng còn có thể trồng rau bằng phương pháp « Aerospring »(tạm dịch : khí canh). Phương pháp này không dùng đến hóa chất, mà dùng phân bón có nguồn gốc thực vật, như từ tro, cây tầm gai… được trộn lẫn với nhau để tạo thành dưỡng chất giúp cây mọc và phát triển ». Ngôi nhà kính trồng rau bằng kỹ thuật thủy canh của công ty khởi nghiệp MyFood nổi bật giữa khoảng sân rộng lớn trong khu Triển lãm Nông nghiệp Paris 2019 và luôn nhộn nhịp người ra vào. Đội ngũ kỹ sư nông nghiệp của MyFood liên tục giải đáp mọi thắc mắc của khách tham quan, tò mò về kỹ thuật trồng rau sạch mới. Dù chỉ là một căn hộ nhỏ, một chút ban công vươn ra ngoài, một khoảnh sân nhỏ trước nhà hay trên mái, những « nông dân » mới vào nghề đều có thể tìm được một mô hình phù hợp với điều kiện nơi ở, theo giới thiệu của anh Mickaël Gandecki : « Chúng tôi có rất nhiều giải pháp. Đối với những người không có ban công, nóc nhà hay một mảnh vườn, chúng tôi có hệ thống trụ đứng trồng cây, mà chúng tôi vẫn gọi là « Vườn treo », chiếm rất ít diện tích (chưa đầy 1 m2), và có thể sản xuất rau trong nhà trong 36 chậu nhỏ khác nhau. Chủ nhà có thể trồng được các loại rau tươi quanh năm nhờ một máy bơm nhỏ cung cấp dung dịch phân hữu cơ để nuôi rau. Trụ cây này rất lý thú vì tạo ra được không gian xanh và rất phù hợp trong nhà với những dây đèn LED. Bên cạnh đó, chúng tôi có một kiểu nhà kính, phù hợp cho nhà ở đô thị, có diện tích khoảng 3,5 m2, kết hợp phương pháp thủy canh theo chiều thẳng đứng với bể cá ở phía dưới, phần còn lại để trồng thêm các loại rau khác. Cuối cùng, sản phẩm quan trọng của chúng tôi là nhà kính quy mô gia đình, có diện tích 22 m2. Sản phẩm này sử dụng mọi công nghệ thủy canh và được kết nối để có thể theo dõi được từ xa dựa vào công nghệ nông học. Chủ nhà hoàn toàn có thể đi du lịch trong vài tuần trong khi nhà kính vẫn tự hoạt động. Ngoài ra, đội ngũ kĩ sư nông học của công ty còn hướng dẫn và hỗ trợ các gia đình trong việc điều khiển nhà kính của họ ». Hai kiểu nhà kính còn sử dụng năng lượng tái tạo. Theo yêu cầu của khách hàng, mái của nhà kính có thể được lắp tấm pin mặt trời để tự sản xuất điện cho máy bơm, hệ thống đèn chiếu và máy sưởi vào mùa đông. Ngoài ra, hệ thống đường máng được lắp xung quanh mái để hứng nước mưa và trữ trong một bình chứa được đặt ở ngoài nhà kính phục vụ tưới tiêu. Vừa có rau sạch, vừa được thư giãn Phải nói rằng chi phí đầu tư ban đầu không phải là nhỏ, hoàn toàn tùy thuộc vào diện tích nhà vườn và những lựa chọn để tối ưu hóa quá trình trồng rau sạch, đồng thời phải kể đến chi phí thức ăn nuôi cá, phân bón thực vật và hạt giống. Ngược lại, nhà nông thành thị không phải tốn nhiều công chăm sóc cây, không phải làm cỏ, trừ sâu, không cần diện tích lớn… Ngoài việc có rau sạch ăn quanh năm, trồng cây theo mô hình thủy canh còn được coi là thú tiêu khiển sau ngày làm việc mệt mỏi. Dù không được xếp là « rau sạch » theo tiêu chuẩn « Bio » của Liên Hiệp Châu Âu, do chỉ áp dụng với rau trồng từ đất sạch và không dùng hóa chất, người tiêu dùng luôn an tâm về chất lượng rau tự trồng tại nhà, như giải thích của anh Mickaël Gandecki : « Lợi ích đầu tiên chính là sự minh bạch. Người tiêu dùng biết rõ sản phẩm của mình. Phương pháp này không dùng một chút chất trừ sâu nào, nói cách khác là hoàn toàn « sạch ». Người tiêu dùng hoàn toàn yên tâm về điểm này. Lợi ích thứ hai là có rau tươi. Các loại vitamin có trong rau được giữ ở mức tối đa, không chịu tác động từ phân hóa học lẫn trong đất. Từ nơi trồng đến nơi tiêu thụ, chỉ cách nhau vài mét, nên sẽ không tạo ra rác thải, không cần đến phương tiện vận chuyển và thời gian vận chuyển. Đây là những lợi ích khi sử dụng vườn rau kết nối. Ngoài ra, người trồng rau không mất nhiều thời gian chăm sóc cây trồng, như phải bỏ nhiều thời gian để xới đất theo phương pháp truyền thống. Dĩ nhiên là có một số việc chăm sóc phải làm, nhưng chỉ mất vài giờ mỗi tuần mà thôi. Thêm vào đó, vườn kính còn là một không gian đẹp mà chủ vườn có thể thư giãn, đọc sách, ngắm « công trình » của mình cùng với gia đình ». « Bất lợi » duy nhất, theo anh Mickaël Gandecki, là chủ vườn sẽ phải học thích ứng với « mùa nào thức nấy », chế biến theo rau củ có sẵn trong vườn. Ví dụ mùa hè sẽ trồng bí ngòi, cải Tàu, rau chân vịt, ớt ngọt, cà tím… Đến mùa đông, chủ vườn sẽ chuyển sang trồng cần tây, tỏi tây, cà rốt, xu hào, cải củ… Với ba mô hình được công ty khởi nghiệp MyFood giới thiệu ở Hội chợ Nông nghiệp Paris, mỗi năm người trồng rau có thể thu hoạch được khoảng 40, 100 và 400 kg rau sạch, tùy theo hệ thống khí canh hay diện tích nhà vườn thủy canh. Anh Mickaël Gandecki giải thích : « Tham vọng của chúng tôi là giúp tối đa mọi người tự sản xuất được thực phẩm cho chính mình. Vì thế, chúng tôi đã có ý tưởng mang quy mô quốc tế, mang lại kiến thức nông học đến bất kỳ ai, giúp bất kỳ cá nhân nào, một gia đình nào có thể có được một vườn kính kết nối và trong vòng vài tháng có thể trồng được vài cân rau củ nuôi gia đình ». Trồng cây theo kỹ thuật thủy canh ngày càng được nhân rộng trên khắp thế giới, từ Mỹ đến châu Âu như Pháp, Thụy Sĩ, Hà Lan… Tại Việt Nam, kỹ thuật cổ xưa này đã thu hút rất nhiều "tín đồ" thành thị. Họ tận dụng sân thượng để tăng gia rau sạch. Khâu khó nhất, theo một số « nhà nông thành thị », là bước ươm cây con, tiếp theo là kiểm tra dung dịch và điều chỉnh nồng độ pH cho phù hợp. Sau khi đưa lên máng trồng, chỉ cần chờ 35-45 ngày là có thể hái rau phục vụ bữa ăn. Thay vì cung cấp bộ lắp ráp nhà kính « chìa khóa trao tay » cho các hộ gia đình, nhiều công ty khởi nghiệp khác trên thế giới lại lập nông trại kết hợp nuôi cá và thủy canh để cung cấp rau sạch cho các nhà hàng hoặc siêu thị trong vùng. Sau hơn 4.000 năm, phương pháp thủy canh hồi sinh. Liệu đây có phải là một trong số các giải pháp tương lai, bền vững và tôn trọng môi trường ?

Đồ vật kết nối Internet ngày càng phổ biến và được nhiều người ưa chuộng, từ các loại máy tính, điện thoại thông minh cho đến vật kết nối chăm sóc sức khỏe, trang thiết bị trong nhà, đồ dùng thể thao, đồ chơi … Vật dụng kết nối internet đúng là có nhiều tiện ích, nhưng trong thời đại dữ liệu cá nhân là một kho báu vô giá, thì không ai có thể chắc chắn là các đồ dùng này an toàn, các nhà sản xuất hoặc người thứ ba, nhất là tin tặc không lợi dụng chúng để « rình mò », nghe lén các cuộc nói chuyện, đánh cắp thông tin cá nhân của người sử dụng … Trả lời cho câu hỏi liệu người sử dụng có bị đồ vật nối mạng « theo dõi » hay không, nhà nghiên cứu Vincent Roca của Viện nghiên cứu quốc gia Pháp về công nghệ thông tin và tự động hóa INRIA giải thích trên đài France Culture ngày 13/03/2019 : « Rõ ràng là đồ vật nối mạng được sử dụng để theo dõi chúng ta. Đó không phải là mục đích duy nhất, nhưng đối với hãng lớn như Google, Amazon, Facebook và các doanh nghiệp khác có liên quan trong lĩnh vực này, một trong những mục đích của họ là thu thập dữ liệu cá nhân người dùng ». Hồi cuối năm 2016, trang Biggy-Tech, chuyên về đồ vật nối mạng, dự báo là đến năm 2021, trên toàn thế giới sẽ có khoảng 50 tỉ vật dụng kết nối mạng, và khoảng 15% số đồ dùng mà chúng ta sử dụng hàng ngày sẽ được kết nối. Riêng tại Pháp, « nhà ở thông minh » là thị trường đầy tiềm năng. Trong năm 2018, tổng cộng 2,9 triệu vật dụng có kết nối internet như tủ lạnh thông minh, robot hút bụi, hệ thống chiếu sáng, caméra nối mạng … đã tới tay người sử dụng. Hệ thống báo động được kết nối với điện thoại thông minh là một trong những thiết bị được các gia đình ở Pháp ưa chuộng nhất, chỉ sau ti vi kết nối, caméra theo dõi an ninh, cánh cửa tự động và thiết bị báo cháy - báo khói thông minh. Mối họa rình rập hay bị bỏ qua Người ta thường có xu hướng đề phòng khi ra bên ngoài, còn khi về đến nhà, trong không gian kín được bao quanh bởi những bức tường, ít ai ngờ là có những người « rình rập », « lén lút » xâm nhập vào cuộc sống của họ qua các vật dụng kết nối nhỏ gọn, hiện đại, hợp mốt … để thu thập dữ liệu nhằm phục vụ các mục đích quảng cáo, chính trị hay thậm chí là thỏa mãn ý đồ xấu của các hacker, chẳng hạn xâm nhập vào hệ thống caméra theo dõi an ninh để biết là không có ai ở nhà, vô hiệu hóa hệ thống báo động rồi đột nhập vào ăn trộm. Đài France Inter của Pháp, hồi cuối năm 2016, trích dẫn một báo cáo của cơ quan Fore Scout, chuyên về bảo mật cho vật dụng kết nối, theo đó chỉ cần chưa đầy 3 phút là hacker có thể xâm nhập vào một vật dụng nối mạng. Khác với máy tính, đồ vật kết nối thường không có mật mã bảo vệ, hệ thống kết nối từ xa (firmeware) lại ít được cập nhật, nên dễ bị xâm nhập. Trên trang CeRFI của Thụy Sĩ, chuyên về dịch vụ công nghệ thông tin, bà Solange Ghernaouti, chuyên gia về an ninh mạng tại Đại học Lausanne, lưu ý : « Ngay khi chúng ta kết nối một đồ vật trên mạng internet, thì chính là cuộc sống của chúng ta được kết nối mạng. Khả năng theo dõi của những chiếc đồng hồ, đồ chơi nối mạng, điện thoại thông minh bị đánh giá thấp và thường không được giải thích rõ ràng, vì thế chúng ta không thể hiểu hết được ». Những vật dụng nào được hãng sản xuất hoặc các công ty có liên quan dùng để theo dõi chúng ta nhiều nhất ? Theo chuyên gia tin học và tự động hóaVincent Roca, đương nhiên đó là điện thoại smartphone, vật bất ly thân của nhiều người, kể cả khi đi ngủ. Nhà nghiên cứu của Viện INRIA nhấn mạnh : « Điện thoại di động là một trong những thiết bị chính thu thập thông tin cá nhân người dùng. Người ta sẽ có được những thông tin liên quan đến những mối quan tâm chính của chúng ta, thông qua các ứng dụng mà chúng ta cài đặt trên điện thoại. Ngoài ra, còn có các ứng dụng đặc biệt mang tính xâm nhập qua hệ thống định vị. Đó là trường hợp của các trợ lý ảo, chẳng hạn Assistant Google. Đó là các ứng dụng thường xuyên thu thập thông tin về vị trí người dùng. Chúng tôi đã tiến hành một số thử nghiệm cách nay 3-4 năm và phát hiện ra rằng chúng tôi bị định vị thường xuyên cứ 5 phút 1 lần, 24h/24, kể cả ban đêm, và khi tôi bắt đầu di chuyển thì mỗi phút tôi bị định vị 1 lần ». Cũng theo chuyên gia Vincent Roca, các trợ lý ảo kiểu như ứng dụng Google Home cũng thường nghe lén người dùng. Ông giải thích : « Chúng thường xuyên được kích hoạt bằng một câu thần chú, chẳng hạn « Ok Google ». Khi các thiết bị kết nối không được kích hoạt, thì chúng ta có thể hy vọng là không bị nghe lén. Hiện nay, khi điện thoại hay loa thông minh bị xâm nhập và đánh cắp dữ liệu, thì chúng ta có thể hình dung là các vật dụng khác đương nhiên cũng có thể bị như vậy ». Không chỉ các vật dụng trong gia đình, mà các đồ chơi kết nối mà nhiều người nghĩ là vô hại cũng có thể là một kênh nghe lén mà ít người ngờ tới. Điều đáng nói là những người bị nhắm tới là trẻ em, những đối tượng rất dễ bị hại hay bị tổn thương. Đồ chơi « gián điệp » Vào mùa Giáng Sinh 2016, cơ quan kiểm tra giám sát CNIL của Pháp đã báo động về tình trạng không bảo đảm an ninh cho trẻ nhỏ do một số loại đồ chơi nối mạng gây ra. Nhà nghiên cứu Vincent Roca nhắc lại : « Cách nay 2 năm, CNIL đã xác định được có những vấn đề lớn về an ninh liên quan đến các con thú nhồi bông mùa Giáng Sinh, một số thú nhồi bông không hề đảm bảo an ninh, vì rất dễ nghe lén các cuộc hội thoại, các lời nói của các cô cậu bé với thú nhồi bông. Điều đó gây ra những vấn đề lớn, vì đây là những thông tin liên quan đến những người dễ bị tác động. Sau đó, các đồ chơi nhồi bông này đã nhanh chóng bị rút khỏi thị trường. Chúng ta cần hết sức chú ý đến loại đồ chơi này, bởi vì mục tiêu đầu tiên của các nhà sản xuất là thêm nhiều chức năng vào đồ chơi này, thay vì đảm bảo an ninh ». Cũng trong năm 2016, các loại búp bê có tên « Người bạn Cayla của tôi » và « i-Que » (Aie Qyou) do hãng đồ chơi Hồng Kông Genesis Toys sản xuất, bị phát hiện phát tán hàng ngàn dữ liệu về các thói quen của các gia đình. Mười tám hiệp hội của châu Âu và Mỹ đã đệ đơn kiện công ty Genesis Toys. Báo chí Pháp hồi cuối năm 2017 đã chỉ rõ là các ứng dụng dành cho máy tính bảng và điện thoại thông minh và liên quan đến hai loại búp bê « Người bạn Cayla của tôi » và « i-Que » lén thu thập được rất nhiều loại dữ liệu khác nhau, chẳng hạn tên riêng của em nhỏ, tên trường học, nơi ở, sở thích về các chương trình truyền hình, các môn thể thao … Nội dung hội thoại giữa các em nhỏ và búp bê sau đó được một doanh nghiệp chuyên về nhận biết tự động giọng nói phân tích. Gia đình các em không hề biết về những điều này. Một « lỗ hổng » gây lo ngại nhiều hơn là các nhà điều tra của cơ quan kiểm tra giám sát CNIL của Pháp đã phát hiện ra là một người lạ ở bên ngoài tòa nhà, ở khoảng cách 9 mét, có thể dùng điện thoại di động để kết nối với búp bê qua Bluetooth mà không cần nêu danh tính, rồi nghe lén và ghi âm các cuộc hội thoại của các em nhỏ với búp bê, cũng như các cuộc trò chuyện trong gia đình gần nơi đặt búp bê. Như vậy, « lỗ hổng an ninh » nói trên có thể biến búp bê « Người bạn Cayla của tôi » và « i-Que » thành « gián điệp ». Điều nguy hiểm hơn nữa người lạ đó có thể giao tiếp được với các em, chẳng hạn bằng cách ghi âm các câu nói rồi cho phát qua thiết bị phát thanh của búp bê. Sự lựa chọn giữa tiện nghi và tính riêng tư Nhìn rộng ra, các vật dụng kết nối có tác hại tới hành tinh của chúng ta hay không, chuyên gia Vincent Roca của Viện nghiên cứu quốc gia Pháp về công nghệ thông tin và tự động hóa INRIA trả lời : « Khi tôi muốn điều khiển ánh sáng, bật tắt đèn mà không phải rời ghế ngồi, trong khi công tắc đèn chỉ cách chỗ tôi ngồi có vài bước chân, thì có những thông tin trao đổi sẽ được truyền qua internet, một số thông tin đó sẽ được truyền tải xuyên Đại Tây Dương. Thỉnh thoảng, đặc biệt là khi chúng ta dùng những thiết bị kết nối có dung lượng lưu trữ cao, lượng thông tin bị truyền tải qua Đại Tây Dương là rất lớn trong khi tôi ngồi cách bóng đèn có vài mét. Điều đó gây ra những vấn đề không chỉ liên quan tới việc tôn trọng đời sống cá nhân hay quyền tự chủ, bởi vì đó là những doanh nghiệp nước ngoài, mà còn đặt ra những vấn đề về sinh thái. Thực ra, chúng ta có thể đặt câu hỏi về trách nhiệm của mỗi người trong việc làm tăng lượng thông tin truyền tải qua Đại Tây Dương, trong khi mà nếu làm theo cách thức truyền thống thì tôi hoàn toàn có thể làm một việc đơn giản là bật, tắt công tắc điện ». Sử dụng đồ vật theo phương thức truyền thống để hạn chế bị theo dõi từ xa, tránh bị đánh cắp dữ liệu cá nhân, hay hướng tới sự tiện nghi của các vật dụng kết nối internet thời công nghệ số và chấp nhận rủi ro là cuộc sống riêng tư bị « dòm ngó » ? Mỗi người có nhu cầu và sự lựa chọn phù hợp với hoàn cảnh và sở thích riêng. Chỉ có điều, mỗi đồ vật nối mạng được kích hoạt là một cánh cửa mở ra vô tình « mời gọi » những kẻ thích đột nhập với ý đồ xấu, một cánh cửa dẫn tới cuộc sống riêng tư và thói quen, cho dù là rất nhỏ, của mỗi người … mà không phải lúc nào chúng ta cũng hay biết và đề phòng được.